O fondu
Penzijski rezervni fond Republike Srpske osnovan je 31.05.2010. godine. Cilj osnivanja je podrška obezbjeđenju dugoročne finansijske održivosti obaveznog penzijskog osiguranja. Djelatnost Rezervnog fonda je ulaganje u hartije od vrijednosti i drugu imovinu uz uvažavanje načela sigurnosti, disperzije rizika, likvidnosti i profitabilnosti, a radi uvećanja imovine Rezervnog fonda. Ukupni osnovni kapital Rezervnog fonda u momentu osnivanja iznosi 274.812.575,00 KM. Organ Rezervnog fonda je Skupština. Funkciju Skupštine Rezervnog fonda vrši Upravni odbor Fonda PIO.
U pravnom prometu Rezervni fond nastupa u svoje ime i za svoj račun samo u odnosima sa Društvom za upravljanje. Rezervni fond u odnosima sa trećim licima zastupa i predstavlja Društvo za upravljanje.
Penzijski rezervni fond Republike Srpske (PREF), počeo je sa radom u 2011. godini sa imovinom od oko 275 miliona KM. Prilikom osnivanja, 100% imovine činile su isključivo akcije preduzeća iz procesa privatizacije u Republici Srpskoj. Početni portfelj su činile akcije u 770 preduzeća (maksimalno vlasničko učešće je 10%). U tih 770 preduzeća nalaze se najuspješnija preduzeća u Republici Srpskoj, kao što su telekomunikaciona kompanija, kompanije iz sistema elektroprivrede Republike Srpske (hidroelektrane, termoelektrane), zatim srednja i mala preduzeća, ali i preko 200 preduzeća koja su se tada nalazila u postupku stečaja/likvidacije. 100%-tni vlasnik PREF-a je državni Penzijski fond (prvi stub) i cilj poslovanja PREF-a je da dio godišnjeg profita isplati osnivaču koji taj novac koristi za isplatu penzija svih penzionera u Republici Srpskoj. Dakle, PREF je rezervni državni fond koji upravlja imovinom koja je u procesu privatizacije u Republici Srpskoj (Bosni i Hercegovini). Naknadnim dokapitalizacijama, većinom po osnovu novih uloga u akcijama od strane osnivača, osnovni kapital PREF-a na dan 31.12.2023. godine, iznosi 278.608.989 KM. U Bosni i Hercegovini sve do 2017. godine nije bilo obaveznih i dobrovoljnih penzijskih fondova (drugi i treći stub). U Republici Srpskoj je 2009. godine usvojen Zakon o dobrovoljnim penzijskim fondovima i penzijskim planovima, što je bilo preduslov za osnivanje prvog dobrovoljnog penzijskog fonda, čiji je rad otpočeo u toku 2017. godine (www.epf.ba).
Prilikom osnivanja PREF-a, portfelj je karakterisalo da većina preduzeća iz portfelja nije isplaćivala dividendu, trećina portfelja je bila u fazi stečajnog ili predstečajnog postupka, akcije većine preduzeća iz portfelja su bile nelikvidne na berzi. S obzirom da je cilj penzionih fondova portfelj koji je siguran, profitabilan, likvidan i diverzifikovan, naslijeđeni portfelj bilo je potrebno izmijeniti i približiti ciljnim okvirima. Rezultat naših aktivnosti tokom perioda 2011-2023. godine bilo je povećanje likvidnosti, profitabilnosti, sigurnosti i diverzifikacije portfelja.
Od osnivanja PREF-a (2011. godina) sprovodi se postupak restrukturiranja portfelja. U početnom portfelju 100% imovine činile su akcije preduzeća, i u prethodnim godinama akcije preduzeća koja uglavnom ne isplaćuju dividende su prodavane na berzi, a prilivi novca su korišteni za ulaganje u obveznice, trezorske zapise i bankarske depozite.
Dosadašnji proces restrukturiranja je rezultirao time da na dan 31.12.2023. godine 47,41% vrijednosti portfelja čine domaće i strane akcije (oko 141,6 miliona KM), dok 40,9% imovine čine obveznice i trezorski zapisi (122,2 miliona KM). Od ukupne vrijednosti portfelja vrijednost akcija Telekoma Srpske čini oko 18,15%, akcije deset preduzeća iz sistema elektroprivrede Republike Srpske (tri hidroelektrane, dvije termoelektrane i pet preduzeća za distribuciju električne energije) čine oko 18,11% vrijednosti portfelja, dok ostalu imovinu u akcijama čine akcije 82 preduzeća (domaće i inostrano). Pored akcija navedenih preduzeća, u portfelju PREF-a su i akcije 139 preduzeća koja u skladu sa međunarodnim računovodstvenim standardima nemaju vrijednost jer su u procesu stečaja ili se očekuje da će biti u stečaju. Ulaganja u inostranstvo iznosi 1% porfelja, što čine akcije 8 emitenata i jedna obveznica. Struktura portfelja na godinu dana planira se vođenjem računa o potencijalnoj isplati dividende Fondu PIO RS i umanjenjem rizika likvidnosti po tom osnovu.
U svim godinama svog rada PREF je ostvarivao profit (prosječno 8 miliona KM) i osnivaču je svake godine isplaćena dividenda (prosječno godišnje 5,5 miliona KM).
Ukupni prihodi PREF-a u 2023. godini su iznosili oko 11,7 miliona KM. Najveći prihodi PREF-a su i dalje od dividendi preduzeća iz portfelja PREF-a (oko 65%). Najprofitabilnije preduzeće iz portfelja PREF-a je Telekom Srpske koji je u 2023. godini PREF-u platio 3,4 miliona KM što čini skoro 45% svih prihoda od dividendi. Kako je PREF u 2020. godini počeo ulagati u akcije emitenata u inostranstvu, tako je po osnovu ovog portfelja u 2023. godini ostvario prihod od dividende u iznosu od 299.533 KM (20 preduzeća i 13 fondova). Tokom protekle godine, veći dio portfelja u inostranstvu je prodat, čime su ostvareni realizovani dobici od 5,6 miliona KM.
Proces restrukturiranja portfelja donio je prihode od kamata koji su imali trend rasta do 2017. godine, a u 2023. godini iznosili su 4,1 milion KM, odnosno 35% od svih redovnih prihoda. Zapaženiji rezultati u pogledu prinosa od investicija u obveznice ostvarivani su u periodu 2011-2014. godine, dok je u periodu nakon toga primijetan pad prinosa na navedene investicije, da bi u 2023. godini ponovo došlo do blagog rasta. Naime, na Banjalučkoj berzi se trguje obveznicama koji su građani dobili kao nadoknadu po osnovu duga države po osnovu štednje koju su građani izgubili u bankama u toku rata (rok dospjeća je 5 godina) i obveznicama koje su građani dobili kao nadoknadu za štetu koju su imali u toku rata u Bosni i Hercegovini (rok dospjeća 15 godina). U ranijim godinama, na Banjalučkoj berzi se tim obveznicama trgovalo uz značajan diskont i PREF je bio jedan od najvećih investitora u te obveznice. Većim učešćem banaka, osiguravajućih kuća i inostranih fondova u kupovini tih obveznica na Banjalučkoj berzi, cijene tih obveznica su imale trend rasta uz posljedično niže prinose.
Investicione aktivnosti, kao i ostale aktivnosti koje sprovodi Društvo za upravljanje dovele su do trenda rasta profitabilnosti portfelja PREF-a sve do kraja 2014. godine, koji se najbolje može uočiti na osnovu kretanja prihoda PREF-a, a posebno prihoda od kamata. U periodu 2015-2017. godine i dalje su rasli prihodi od kamata, dok su ukupni prihodi imali smanjenje, s obzirom na pad prihoda od dividende, sa najvećim učešćem dividende Telekom-a Srpske. Ipak, u zadnjih pet godina se može konstatovati da je ostvarena stabilizacija kretanja ukupnih poslovnih prihoda PREF-a, te da je zadržan kontinuitet procesa restrukturiranja portfelja.
| 2013. | 2014. | 2015. | 2016. | 2017. | 2018. | 2019. | 2020. | 2021. | 2022. | 2023. | |
| Prihod od kamata (mil. KM) | 2,63 | 3,7 | 4,52 | 4,86 | 4,95 | 4,76 | 4,7 | 3,89 | 3,4 | 3,1 | 4,1 |
| Ukupni poslovni prihod (mil. KM) | 15,28 | 15,90 | 15,16 | 11,31 | 11,93 | 10,71 | 10,34 | 10,16 | 11,7 | 11,1 | 11,7 |
Vrijednost imovine PREF-a se od 2011. godine kretala na nivou od 320 miliona KM do 210 miliona KM. Razlog pada vrijednosti imovine u odnosu na početnu vrijednost imovine iz 2011. godine jesu ukupno priznati rashodi kod preduzeća u stečaju, te prosječan pad tržišnih cijena akcija na Banjalučkoj berzi (indeks cijena akcija na Banjalučkoj berzi je u desetogodišnjem periodu ostvario pad za 39,66%). Na pad neto vrijednosti imovine utiče i isplata dividende Fondu PIO, kada fond kratkoročno trpi odliv u većem iznosu. Nestabilnost vrijednosti imovine PREF-a uvećana je u 2016. godini najviše zbog kretanja tržišnih cijena akcija sa najvećim učešćem u portfelju, i nije bila prisutna u tom intenzitetu od osnivanja PREF-a. Od 2019. godine prisutan je konstantan trend rasta imovine, i na dan 31.12.2023. godine vrijednost imovine PREF-a je iznosila 298,7 miliona KM.
Dalje aktivnosti Društva za upravljanje PREF-om su uslovljene strukturom portfelja PREF-a, kao i tržišnim kretanjima. Prema Zakonu o PREF-u i važećoj Investicionoj politici, Društvo će i dalje najveći dio slobodnih sredstava ulagati u manje rizične finansijske instrumente, koji imaju stabilne prinose na dugi rok (obveznice, trezorske zapise i depozite) imajući u vidu da je dugoročni cilj Rezervnog fonda struktura portfelja u kojem će dominantno učešće imati dužničke hartije od vrijednosti. Na taj način moguće je uticati na stabilizaciju vrijednosti imovine fonda, što se i pokazalo u pojedinim periodima. Osim dominatne konzervativne politike ulaganja, Zakon o PREF-u i Investiciona politika PREF-a predvidjeli su ulaganja i u rizičnije instrumente.
Osim aktivnosti koje se tiču restrukturiranja portfelja, značajnu pažnju posvećujemo unapređenju korporativnog upravljanja u privrednim društvima iz portfelja PREF-a. Naše lično prisustvo pruža nam dodatne informacije o poslovanju privrednih društava iz našeg portfelja i predstavlja značajnu podlogu za naše upravljačke aktivnosti. Ukupno iskustvo sa preko 3.113 skupštine od 2011. godine obogatilo je našu korporativnu praksu i ukazalo na praktične probleme sa kojima se društva iz našeg portfelja susreću. U toku 2023. godine održano je 154 skupštine akcionara. Opredjeljenje tima PREF-a je da zadrži aktivno učešće na skupštinama akcionara, koliko god je to moguće.
